Ennio, una recensione / een recensie

 

ENNIO – Il documentario su Ennio Morricone

Lo scorso sabato 10 maggio, alla Filmhuis Klappei di Anversa, è stato proiettato il film Ennio (2021), diretto da Giuseppe Tornatore. Si tratta di un documentario dedicato alla figura di Ennio Morricone, il celebre compositore italiano che ha ridefinito i canoni della musica orchestrale nel cinema contemporaneo.

Attraverso un mix di interviste, materiali d’archivio, spezzoni cinematografici e registrazioni di concerti, Tornatore costruisce un ritratto intimo, profondo e al tempo stesso monumentale di Morricone, suo vecchio amico e collaboratore di lunga data. Il film ripercorre l’intera carriera dell’artista: dagli esordi come giovane trombettista diplomato al Conservatorio, fino al riconoscimento internazionale come uno dei più influenti e prolifici compositori del Novecento. Lungo il suo percorso artistico e personale si svelano anche tensioni, aneddoti e conflitti che hanno segnato profondamente la sua evoluzione musicale.

Morricone stesso si racconta con una sincerità sorprendente, rivelando le proprie fragilità, le insicurezze e i dubbi che non lo hanno mai abbandonato: il complesso rapporto con il maestro Goffredo Petrassi, il senso di colpa per aver "tradito" la musica classica a favore di quella per il cinema, i momenti in cui ha persino pensato di rinunciare a tutto. Apprendere la sua storia direttamente dalla sua voce dà la sensazione di ascoltare il racconto affettuoso di un nonno o di un vecchio amico che, con un tono ironico e commovente, condivide i ricordi e le intuizioni che lo hanno portato a creare alcune delle colonne sonore più iconiche della storia del cinema.

Accanto alla testimonianza di Morricone, si alternano le voci di altri artisti e registi internazionali (da Bernardo Bertolucci a Clint Eastwood, da Quentin Tarantino a Bruce Springsteen) che celebrano il suo genio, la sua unicità e l’influenza duratura. La struttura narrativa del film non è lineare ma riflette perfettamente la natura stessa dell’universo creativo di Ennio Morricone: complesso ma accessibile, intellettuale ed emotivo, capace di tenere insieme linguaggi anche molto diversi tra loro. Tornatore adotta un ritmo incalzante, quasi musicale: in questo modo la narrazione sembra seguire la stessa logica dinamica e imprevedibile delle composizioni del Maestro.

Non si tratta, dunque, di un semplice documentario cronologico (come a prima vista potrebbe sembrare) ma di una vera e propria partitura visiva: un montaggio “polifonico”, in cui più voci autonome si intrecciano simultaneamente. Interviste, filmati d’epoca, scene di film, riflessioni personali e sequenze musicali sembrano dialogare tra loro come strumenti in un’orchestra, costruendo un ritratto corale che rispecchia la profondità, la contraddizione e la ricchezza interiore del compositore italiano. A tenere insieme questa struttura “a mosaico” è la voce dello stesso Morricone, che funge da filo conduttore e umanizza la narrazione, conferendo originalità al racconto. Grazie a questo tipo di costruzione narrativa e all’uso di un montaggio rapido, lo spettatore viene totalmente catapultato all'interno della mente contorta e raffinata dell'artista, un vero genio con una passione instancabile.

Ennio non è soltanto un documentario: è un’opera cinematografica a tutti gli effetti, capace di emozionare, istruire e far riflettere. È un atto d’amore verso uno dei più grandi artisti musicali del secolo scorso, che lascia in chi guarda la sensazione preziosa di aver conosciuto, un po’ più da vicino, il mistero di un talento irripetibile.

                                                                          Michela Puzoni, tirocinante Erasmus+ presso La Dante di Anversa 2025

Ennio – De documentaire over Ennio Morricone

Afgelopen zaterdag, 10 mei, werd de film Ennio (2021), geregisseerd door Giuseppe Tornatore, vertoond in het Filmhuis Klappei in Antwerpen. Het is een documentaire gewijd aan de figuur van Ennio Morricone, de beroemde Italiaanse componist die de canons van orkestrale muziek in de hedendaagse cinema herdefinieerde.

Door een mix van interviews, archiefmateriaal, filmfragmenten en concertopnames vormt Tornatore een intiem, diepgaand en tegelijkertijd monumentaal portret van Morricone, zijn oude vriend en langdurige medewerker. De film volgt de hele carrière van de artiest: van zijn begin als jonge trompettist afgestudeerd aan het Conservatorium tot zijn internationale erkenning als een van de meest invloedrijke en productieve componisten van de 20e eeuw. Tijdens zijn artistieke en persoonlijke reis worden ook spanningen, anekdotes en conflicten onthuld die zijn muzikale evolutie diepgaand hebben getekend.

Morricone zelf vertelt zijn verhaal met verrassende eerlijkheid en onthult zijn eigen zwakheden, onzekerheden en twijfels die hem nooit hebben verlaten: zijn complexe relatie met maestro Goffredo Petrassi, zijn schuldgevoel omdat hij de klassieke muziek heeft ‘verraden’ ten gunste van filmmuziek, de momenten waarop hij er zelfs aan dacht om alles op te geven. Als je zijn verhaal rechtstreeks van zijn stem hoort, krijg je het gevoel dat je luistert naar het liefdevolle verhaal van een grootvader of een oude vriend die, op een ironische en ontroerende toon, de herinneringen en inzichten deelt die hem ertoe brachten om enkele van de meest iconische soundtracks in de filmgeschiedenis te maken.

Naast de getuigenis van Morricone zijn er stemmen van andere internationale artiesten en regisseurs (van Bernardo Bertolucci tot Clint Eastwood, van Quentin Tarantino tot Bruce Springsteen) die zijn genialiteit, uniciteit en blijvende invloed vieren. De vertelstructuur van de film is niet lineair, maar weerspiegelt perfect het creatieve universum van Ennio Morricone: complex en toch toegankelijk, intellectueel en emotioneel, in staat om zeer verschillende talen samen te houden. Tornatore gebruikt een druk, bijna muzikaal ritme: op deze manier lijkt het verhaal dezelfde dynamische en onvoorspelbare logica te volgen als de composities van de Maestro.

Dit is dan ook geen eenvoudige chronologische documentaire (zoals het op het eerste zicht lijkt), maar een echte visuele partituur: een ‘polyfone’ montage waarin verschillende autonome stemmen tegelijkertijd in elkaar overlopen. Interviews, historische opnamen, filmscènes, persoonlijke reflecties en muzikale sequenties lijken met elkaar in dialoog te gaan als instrumenten in een orkest en bouwen zo aan een koorportret dat de diepte, tegenstrijdigheid en innerlijke rijkdom van de Italiaanse componist weerspiegelt. De stem van Morricone zelf houdt deze 'mozaïek'-structuur bij elkaar en fungeert als een rode draad die het verhaal vermenselijkt en originaliteit verleent. Dankzij dit soort narratieve constructie en het gebruik van snelle montage, wordt de kijker volledig gekatapulteerd in de verwrongen en verfijnde geest van de artiest, een echt genie met een onvermoeibare passie.

Ennio is niet zomaar een documentaire: het is een echt cinematografisch werk dat in staat is om ons te ontroeren, op te voeden en te laten nadenken. Het is een daad van liefde voor een van de grootste muzikale artiesten van de vorige eeuw, die de kijker achterlaat met het kostbare gevoel het mysterie van een onherhaalbaar talent van dichtbij te hebben leren kennen.

                              Vertaling van Francesco Vecchio, Benedetta Tormena en Laura Andreuzzi, Tirocinanti Erasmus+ UMITS